मित्रांनो तेलंगणामध्ये मतदान संपल्यानंतर, देशातील पाच राज्यांच्या विधानसभा निवडणुकीची सांगता गुरुवारी म्हणजेच आज होणार आहे. यानंतर, मध्य प्रदेश, राजस्थान, छत्तीसगड, मिझोराम आणि तेलंगणा या पाच राज्यांचे एक्झिट पोल गुरुवारी संध्याकाळीच जाहीर होतील, ज्याद्वारे कोणत्या राज्यात कोणत्या राजकीय पक्षाची सरकार स्थापन होईल याचा अंदाज लावला जाऊ शकतो.
दरम्यान, तुमच्या आणि आपल्यापैकी अनेकांच्या मनात प्रश्न येत असतील की एक्झिट पोल म्हणजे काय? मतमोजणीपूर्वीच कोणाचे सरकार स्थापन होईल असा दावा कसा? एक्झिट पोल आणि ओपिनियन पोलमध्ये काय फरक आहे? प्रथमच एक्झिट पोल कोठे घेण्यात आला आणि तो भारतात कधी प्रसारित झाला? अशा सर्व प्रश्नांची उत्तर आज आपण जाणून घेणार आहोत.
एक्झिट पोल म्हणजे काय? अमेरिकेत पहिला एक्झिट पोल घेण्यात आला, भारतात पहिल्यांदा कधी घडले? |What is the difference between an Opinion Poll and an Exit Poll?
एक्झिट पोल म्हणजे काय? |what is exit polls in marathi
एक्झिट पोल हा एक प्रकारचा निवडणूक सर्वेक्षण आहे, जो मतदानाच्या दिवशी केला जातो. मतदानाच्या दिवशी मतदार मतदान करून बूथच्या बाहेर पडतो तेव्हा वेगवेगळ्या सर्वेक्षण संस्था आणि वृत्तवाहिन्या तिथे हजर असतात. ते मतदारांना मतदानाबाबत प्रश्न विचारतात. त्यांच्या उत्तरांवरून लोकांनी कोणत्या राजकीय पक्षाला मतदान केले आहे हे कळते.
मतदारांच्या उत्तरांवरूनच जनता कोणावर विश्वास ठेवते, याचा अंदाज येऊ शकतो. प्रत्येक विधानसभेच्या वेगवेगळ्या मतदान केंद्रांवर हे सर्वेक्षण केले जाते. एक्झिट पोलमध्ये फक्त मतदारांचा समावेश केला जातो. कोणत्या मतदाराला प्रश्न विचारला जाईल हेही आधीच ठरवले जात नाही.
ओपिनियन पोल म्हणजे काय?
ओपिनियन पोल हे देखील एक सर्वेक्षण आहे. जे निवडणुकीपूर्वी केले जाते. सर्व लोकांचा ओपिनियन पोलमध्ये समावेश केला जातो, मग ते मतदार असो वा नसो. कोणत्या पक्षावर जनता नाराज आहे, कोणत्या पक्षावर समाधानी आहे. या भागातील प्रमुख समस्यांवर चर्चा करून जनतेचा मूड जाणून घेण्याचा प्रयत्न या मतदानात केला जातो.
एक्झिट पोल कधी जाहीर होतो?
मतदान पूर्ण झाल्यानंतर एक्झिट पोल जाहीर केले जातात. उदाहरणार्थ, मध्य प्रदेश, राजस्थान, छत्तीसगड, मिझोराम आणि तेलंगणामध्ये विधानसभा निवडणुका एकाच वेळी होत आहेत. चार राज्यांत मतदान झाले असून तेलंगणामध्ये 30 नोव्हेंबरला मतदान होणार आहे. तेलंगणात मतदान संपल्यानंतर अर्ध्या तासात पाच राज्यांचे एक्झिट पोल जाहीर होतील.
मतदानापूर्वी एक्झिट पोल का प्रसारित केला जाऊ शकत नाही?
लोकप्रतिनिधी कायदा-1951 च्या कलम 126A अंतर्गत, मतदानाच्या सुरुवातीपासून मतदानाचा शेवटचा टप्पा संपल्यानंतर अर्ध्या तासापर्यंत सर्व राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये एक्झिट पोल जारी करण्यास बंदी आहे. या कायद्याचे पालन करण्यात अयशस्वी झाल्यास दोन वर्षांपर्यंत तुरुंगवास किंवा दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात.
एक्झिट पोलबाबत नियम कधी बनवले गेले?
- निवडणूक आयोगाने 1998 मध्ये पहिल्यांदा एक्झिट पोलबाबत मार्गदर्शक तत्त्वे जारी केली होती. त्यानुसार, 14 फेब्रुवारीला संध्याकाळी 5 ते 7 मार्चला संध्याकाळी 5 वाजेपर्यंत ओपिनियन आणि एक्झिट पोलचे निकाल जाहीर करण्यावर बंदी घालण्यात आली होती.
- यानंतर ओपिनियन पोल आणि एक्झिट पोल जाहीर करताना कोणत्या एजन्सीने सर्वेक्षण केले, किती मतदारांना प्रश्न विचारले, कोणते प्रश्न विचारले हे सांगण्याच्या सूचना देण्यात आल्या. 1998 मध्ये लोकसभा निवडणुकीचा पहिला टप्पा 16 फेब्रुवारी आणि शेवटचा टप्पा 7 मार्चला पार पडला होता.
- याचा निषेध करत माध्यम संघटनांनी दिल्ली आणि राजस्थान उच्च न्यायालय आणि सर्वोच्च न्यायालयात याचिका दाखल करून निवडणूक आयोगाच्या मार्गदर्शक तत्त्वांवर बंदी घालण्याची मागणी केली होती. पण न्यायालयांनी निवडणूक आयोगाच्या नियमांना स्थगिती दिली नाही. त्यामुळे मतदान संपेपर्यंत ओपिनियन पोल आणि एक्झिट पोल जाहीर होऊ शकले नाहीत.
- 1999 ते 2009 या कालावधीत निवडणूक आयोग सातत्याने जनमत चाचण्यांवर बंदी घालण्यासाठी कायदा आणण्याचा प्रयत्न करत आहे. फेब्रुवारी 2010 मध्ये, सहा राष्ट्रीय आणि 18 प्रादेशिक पक्षांच्या पाठिंब्याने, कलम 126A अंतर्गत मतदानादरम्यान एक्झिट पोल जारी न करण्यावर बंदी घालण्यात आली. तर निवडणूक आयोगाला ओपिनियन पोल आणि एक्झिट पोल या दोन्हींवर बंदी घालायची होती.
हे सुध्दा वाचा:- भारतातील सर्वात जास्त गहू उत्पादक राज्य कोणते आहे? जाणून घ्या संपूर्ण माहिती
भारतात एक्झिट पोल सुरू झाला?
- 1960 मध्ये, दिल्ली-आधारित सेंटर फॉर द स्टडी ऑफ डेव्हलपिंग सोसायटीज (CSDS) ची स्थापना झाली.
- 1980 च्या दशकात पत्रकार प्रणव रॉय यांनी निवडणूक तज्ज्ञ डेव्हिड बटलर यांच्यासमवेत एक सर्वेक्षण केले, जे ‘द कॉम्पेंडियम ऑफ इंडियन इलेक्शन्स’ या पुस्तकात प्रसिद्ध झाले.
- 1996 मध्ये, CSDS ने देशव्यापी सर्वेक्षण केले, जे दूरदर्शनवर प्रसारित झाले.
- 1998 मध्ये खाजगी वृत्तवाहिन्यांवर प्रथमच एक्झिट पोल प्रसारित करण्यात आले.
जगात एक्झिट पोल कधी सुरू झाले?
- जगाविषयी बोलायचे झाले तर हे सर्वेक्षण सर्वप्रथम अमेरिकेत सुरू झाले. जॉर्ज गॅलप आणि क्लॉड रॉबिन्सन यांनी अमेरिकन सरकारच्या कामकाजावर लोकांचे मत जाणून घेण्यासाठी सर्वेक्षण (ओपिनियन पोल आणि एक्झिट पोल) केले.
- यानंतर ब्रिटनने 1937 मध्ये आणि फ्रान्सने 1938 मध्ये सर्वेक्षण केले. तर जर्मनी, डेन्मार्क, बेल्जियम आणि आयर्लंडमध्ये निवडणुकीपूर्वी फक्त ओपिनियन पोल घेण्यात आला.
- लोकसभा निवडणुका आणि विधानसभा निवडणुकांबाबत वेगवेगळ्या एजन्सी एक्झिट पोलमध्ये कोणाचे सरकार बनणार याचे दावे करतात. पण, हे दावे नेहमीच अचूक नसतात. 2004 आणि 2009 मध्ये सर्व यंत्रणांचे दावे खोटे असल्याचे सिद्ध झाले.
Note- मित्रांनो तुम्हाला ही पोस्ट कशी वाटली कमेंट मध्ये नक्की कळवा आणि आपल्या Facebook, Instagram आणि Sharechat वरील @Dnyan _Shala या पेजला नक्की फॉलो करा.
