लायकेन्स (Lichens) हे एक प्रकारचे संमिश्र जीव आहेत जे बुरशीचे (ॲस्कोमायसीटीस किंवा बेसिडिओमायसीट्स) आणि एक किंवा दोन शैवाल (सामान्यत: सायनोबॅक्टेरिया) यांच्या संयोगामुळे होतात. लाइकेनच्या बुरशीजन्य घटकास मायकोबिओंट म्हणतात आणि शैवालच्या घटकास फायकोबिओंट म्हणतात. दोन्ही घटक एकमेकांशी अशा प्रकारे संवाद साधतात की ते एकच थॅलस तयार करतात आणि एकाच जीवासारखे वागतात.
लाइकेन पर्यावरणासाठी का महत्त्वाचे आहेत? |Why is lichen important to the environment in Marathi
लाइकेन्स कुठे आढळतात?
लाइकेन सार्वत्रिक आढळतात. ते झाडांचे खोड, भिंती, खडक आणि माती इत्यादी विविध ठिकाणी आणि पायावर आढळतात. ते समुद्राच्या किनाऱ्यापासून पर्वतांच्या उंच शिखरांपर्यंत स्थित आहेत. परंतु ते पावसाने समृद्ध उष्णकटिबंधीय जंगलात मुबलक प्रमाणात आढळतात.
लाइकेन पर्यावरणासाठी का महत्त्वाचे आहेत?
- त्यांच्याकडे खडक खोडून खनिज वेगळे करण्याची क्षमता आहे. म्हणूनच ते अगदी उघड्या खडकांवरही वाढतात.
- त्यांचा मृत्यू आणि विघटन झाल्यामुळे तेथे खनिज आणि सेंद्रिय पदार्थांचा एक थर तयार होतो ज्यावर इतर वनस्पती वाढू शकतात. अशा प्रकारे, ते खडकांवर इतर वनस्पतींसाठी योग्य परिस्थिती निर्माण करतात.
- टुंड्रा प्रदेशात लायकेन्स मुबलक प्रमाणात उपलब्ध असतात.
- ते मातीच्या निर्मितीमध्ये देखील योगदान देतात.
- नायट्रोजन निश्चित करण्यात लायकेन्स देखील महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
- शैवाल यांच्या सहवासामुळे, लायकेन्स हवेतील नायट्रोजनचे नायट्रेट्समध्ये रूपांतर करण्यास सक्षम असतात, ज्यामुळे त्यांची वाढ होते.
- लिकेनला स्वच्छ हवा आवश्यक असते. ते प्रदूषण सहन करू शकत नाहीत. कार्बन डाय ऑक्साईड आणि जड धातूंसह लिकेन हवेतील सर्व काही शोषून घेतात. शास्त्रज्ञ लायकेन्सच्या मदतीने एखाद्या भागातील वायू प्रदूषणाची पातळी ठरवू शकतात आणि जर हानिकारक प्रदूषणामुळे एखाद्या ठिकाणी लायकेन मरत असतील, तर त्या ठिकाणी प्रदूषणाची पातळी वाढत असल्याची पूर्वसूचना किंवा चिन्ह मानले जाऊ शकते. .
मायकोबिओंट आणि फायकोबिओंट यांच्यातील संबंधाचे स्वरूप काय आहे?
जीवशास्त्रज्ञांच्या मते, लिकेन थॅलस हे परस्पर सहजीवनाचे उदाहरण आहे. एकपेशीय वनस्पतींद्वारे बुरशीला अन्न पुरवले जाते. बदल्यात, बुरशी एकपेशीय वनस्पतींना संरक्षण, पाणी, नायट्रोजनयुक्त पदार्थ आणि खनिज क्षार प्रदान करतात.
हे सुद्धा वाचा:– कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटी म्हणजे काय आणि भारतात त्याची किंमत किती आहे?
लायकेन्सचे आर्थिक महत्त्व काय आहे?
- लायकेन्स, विशेषत: क्रस्टोज लायकेन्स, खडक नष्ट करतात आणि त्यांचे मातीत रूपांतर करतात. त्यांच्या मृत्यूनंतर, त्यांच्या थॅलसचे विघटन होऊन सेंद्रिय पदार्थ तयार होतात जे या खडकांच्या खनिज क्षारांमध्ये मिसळून माती तयार करतात ज्यामध्ये इतर वनस्पती वाढू शकतात.
- सल्फर डायऑक्साइडच्या थोड्या प्रमाणात त्यांच्या वाढीमध्ये फरक पडतो. म्हणून, ते वायू प्रदूषणाचे चांगले सूचक आहेत. प्रदूषित भागात ते नामशेष होतात.
- स्टोन मशरूमसारखे काही लाइकन खाण्यासाठी उपयुक्त आहेत.
- लाइकेनमध्ये असलेले लाइकेनिन आणि इतर रासायनिक पदार्थ औषधी म्हणून वापरले जातात.
- तुम्हाला माहित आहे का की परफ्यूम देखील लिकेनपासून बनवले जातात; Rameline कडून आवडले.
- लायकेन हा असा जीव आहे, जो पर्यावरणासाठी महत्त्वाचा आहे, तसेच त्याचे आर्थिक महत्त्व आहे, असे म्हटल्यास चुकीचे ठरणार नाही.
Note- मित्रांनो तुम्हाला ही पोस्ट कशी वाटली कमेंट मध्ये नक्की कळवा आणि आपल्या Facebook, Instagram आणि Sharechat वरील @Dnyan _Shala या पेजला नक्की फॉलो करा.
