मित्रांनो कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटीचा (corporate social responsibility) साधा अर्थ म्हणजे कंपन्यांना त्यांच्या सामाजिक जबाबदारीबद्दल सांगणे. कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटी (CSR) नियम 1 एप्रिल 2014 पासून भारतात लागू आहेत. त्यानुसार ज्या कंपन्यांची वार्षिक नेटवर्थ 500 कोटी किंवा वार्षिक उत्पन्न 1000 कोटी किंवा वार्षिक नफा 5 कोटी असेल, त्यांनी CSR वर खर्च करणे आवश्यक आहे. हा खर्च तीन वर्षांच्या सरासरी नफ्याच्या किमान 2% असावा.
कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटी म्हणजे काय आणि भारतात त्याची किंमत किती आहे? |What is corporate social responsibility in india
कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटी म्हणजे काय? |What is corporate social responsibility in marathi
मित्रांनो जसे आपण जाणतो की कंपन्या नैसर्गिक संसाधनांचा वापर करून उत्पादन तयार करतात, प्रदूषणाला प्रोत्साहन देतात आणि त्यांचे खिसे भरतात; मात्र या वाईट प्रदूषणाचा फटका समाजात राहणाऱ्या विविध लोकांना सोसावा लागतो; कारण या कंपन्यांच्या उत्पादक उपक्रमांमुळे त्यांना प्रदूषित हवा आणि पाणी वापरावे लागते. मात्र या बाधितांना थेट कंपन्यांकडून कोणत्याही प्रकारची भरपाई दिली जात नाही. या कारणास्तव, भारतासह जगभरातील कंपन्यांना त्यांच्या उत्पन्नातील काही हिस्सा अशा लोकांच्या कल्याणासाठी देणे बंधनकारक करण्यात आले आहे ज्यांच्यामुळे त्यांची गैरसोय झाली आहे. याला कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटी (CSR) म्हणतात.
भारतात कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटीच्या कक्षेत कोण येते?
कॉर्पोरेट सोशल रिस्पॉन्सिबिलिटी (CSR) नियम 1 एप्रिल 2014 पासून भारतात लागू आहेत. यानुसार ज्या कंपन्यांची वार्षिक नेटवर्थ 500 कोटी रुपये आहे किंवा वार्षिक उत्पन्न 1000 कोटी रुपये आहे किंवा वार्षिक नफा 5 कोटी रुपये आहे, त्यांनी CSR वर खर्च करणे आवश्यक आहे. हा खर्च तीन वर्षांच्या सरासरी नफ्याच्या किमान 2% असावा. सीएसआर नियमांनुसार, सीएसआरच्या तरतुदी केवळ भारतीय कंपन्यांनाच लागू होत नाहीत, तर त्या विदेशी कंपनीच्या भारतातील शाखा आणि परदेशी कंपनीच्या प्रकल्प कार्यालयालाही लागू होतात.
C.S.R. यामध्ये कोणते उपक्रम करता येतात
C.S.R. या अंतर्गत, समाजातील मागास किंवा वंचित घटकांच्या कल्याणासाठी आवश्यक असलेल्या उपक्रमांमध्ये कंपन्यांना सक्तीने सहभागी व्हावे लागेल. यात खालील क्रियाकलापांचा समावेश आहे:
- भूक, गरिबी आणि कुपोषण निर्मूलन
- शिक्षणाचा प्रचार
- माता आणि बाल आरोग्य सुधारणे
- पर्यावरणीय शाश्वतता सुनिश्चित करणे
- सशस्त्र दलांच्या फायद्यासाठी उपाययोजना
- क्रीडा उपक्रमांना प्रोत्साहन
- राष्ट्रीय वारशाचे संवर्धन
- पंतप्रधानांच्या राष्ट्रीय मदतीसाठी योगदान
- झोपडपट्टी क्षेत्राचा विकास
- शाळांमध्ये शौचालये बांधणे
हे सुद्धा वाचा:– कारले रक्त शुद्ध करतो मग ते कडू का लागत? कारले भाजी आहे की फळ? चला तर जाणून घेऊया
भारतात कंपन्या CSR वर किती खर्च करत आहेत?
कॉर्पोरेट व्यवहार मंत्रालयाच्या आकडेवारीनुसार, 2015-16 मध्ये CSR उपक्रमांवर 9822 कोटी रुपये खर्च करण्यात आले, जे मागील वर्षाच्या तुलनेत 11.5% अधिक आहे. 2015-16 या वर्षाच्या अहवालात 5097 कंपन्यांचा समावेश होता, त्यापैकी केवळ 2690 कंपन्यांनी CSR उपक्रमांवर खर्च केला होता. शीर्ष 10 ने या आयटमवर 3207 कोटी रुपये खर्च केले, जे एकूण खर्चाच्या 33% आहे.
कोणत्या क्षेत्रावर किती खर्च झाला?
- आरोग्य आणि वैद्यकीय – 3117 कोटी रुपये
- शिक्षण – 3073 कोटी रुपये
- ग्रामीण विकास – 1051 कोटी रुपये
- पर्यावरण – 923 कोटी रुपये
- स्वच्छ भारत कोष – 355 कोटी रुपये
अलीकडील सर्वेक्षणानुसार, 2016 मध्ये, 99% भारतीय कंपन्यांनी CSR नियमांचे पालन केले आहे, या व्यतिरिक्त, फक्त जपान आणि इंग्लंड कंपन्यांनी 99% च्या आकड्याला स्पर्श केला आहे.
भारतातील कंपन्यांनी समाजातील खालच्या स्तरातील लोकांच्या कल्याणाचा प्रचार करणे म्हणजे कंपन्या आणि सरकार या दोघांच्याही हातात लाडू असल्यासारखे आहे. सीएसआरमध्ये खर्च केल्याने एकीकडे सरकारला लोकांच्या हितासाठीच्या खर्चातून थोडा दिलासा मिळतो, तर दुसरीकडे लोकांच्या नजरेत कंपन्यांची प्रतिमाही चांगल्या कंपनीची बनते, जेणेकरून कंपनी आपली उत्पादने सहज विकू शकते.
Note- मित्रांनो तुम्हाला ही पोस्ट कशी वाटली कमेंट मध्ये नक्की कळवा आणि आपल्या Facebook, Instagram आणि Sharechat वरील @Dnyan _Shala या पेजला नक्की फॉलो करा.
